Over de tárogató | taragot

Over muzikant Jan Rijnierse

(klik op ’n ‘kop’ of lees verder hieronder)

Laatste nieuws! (april 2024):
De concertserie ‘Live Wereldmuziek Café’ wordt in seizoen 2024-2025 voortgezet – 6 uitvoeringen! –  De inmiddels ruim 15 uitvoeringen die we met het LaagLand Ensemble vorige seizoenen ( sinds januari 2022) konden organiseren in Theater De Omval in Diemen waren ’n groot succes! Leuke en interessante muzikale ontmoetingen: We speelden met Zuid-Amerikaanse, Nederlandse, Zweedse, Roemeense en Hongaarse musici. We speelden samen: muziek van ons en muziek van hen. En ieder speelde natuurlijk eigen muziek. Voor een leuk en geïnteresseerd publiek! Daarom is in principe afgesproken dat dit succes volgend jaar een vervolg krijgt. Wederom: hou de agenda in de gaten!

(voor-)Laatste nieuws!  (juni 2021- update januari 2023 – update april 2024):
Het LaagLand Ensemble presenteert: “Tarogato & Accordeon”
 Sinds eind 2019 is intensief gewerkt om de twee instrumenten samen te laten klinken in een bijzonder gevarieerd programma van stukken van heel verschillende herkomst: Grieks, Armeens, Klezmer, Roemeens, Hongaars, Italiaans, etc.  Het LaagLand Ensemble is sinds 2021 in het hele land te horen. In Theater De Omval – Diemen organiseren we in 2022 en 2023 zelf de serie ‘Live Wereldmuziek Café’ (v/h ‘Muzikale Ontmoetingen’), waarbij we musici en ensembles met traditioneel instrumenten en/of repertoire – soms uit voor ons ook onbekende streken – uitnodigen: Een ontmoeting van stijlen, genres, instrumenten en mensen!
-> klik hier voor meer informatie
-> klik hier voor tracks (link nr Soundcloud)
-> kijk hier voor beeld en geluid (link nr Youtube)
en volg het LaagLand Ensemble op Facebook.com/laaglandensemble

De tárogató (taragot) is voor mij een reden voor een voortdurende muzikale ontdekkingsreis en een bron van veel plezier. Al sinds begin 90-er jaren – ‘op de kop getikt’- lang in z’n koffertje ergens tussen mijn saxofoons, ben ik er beetje bij beetje achter gekomen hoe bijzonder dit instrument wel is. En wat het mij te bieden heeft!
Aanvankelijk was het ook nog niet zo makkelijk om informatie te vinden, of studiemateriaal. De ‘val van de muur’ en de opkomst van internet brachten daar verandering in.
Al die jaren in t koffertje bleef mijn ‘Stowasser’ – gemaakt in Budapest begin vorige eeuw –  een uitdaging die ik eind 2014 weer opgepakt heb en na bezoeken aan festivals in Hongarije in 2015 en 2016 is het hek van de dam: ik kan niet meer zonder….!

Over de tárogato | taragot  

Dit instrument, in Hongarije ‘tárogató’ en in Roemenië ’taragot’ genoemd, is een relatief jong instrument. Het is eind 19-de eeuw door Hongaarse instrumentbouwers ontwikkeld. Er is een archaische voorloper die ook die naam draagt, een dubbelriet, schalmei-achtig instrument, verwant aan de Turkse zurna,. Het verhaal doet de ronde dat Wagner in Tristan en Isolde deze ‘oer-tarogato’ wilde horen in een bepaalde scène, maar dat het instrument dat toen die naam droeg niet alle noten kon spelen die in de partituur stonden.

De ‘moderne’ tárogató is – plat gezegd – afgekeken van de sopraansaxofoon, die al ruim een halve eeuw eerder uitgevonden was. Stemming, maatvoering en speelwijze vertonen veel overeenkomsten. Alleen is de tárogató van tropisch hardhout (vaak Cocobolo / African rosewood) i.t.t. de van koper gemaakte sax.
De tárogató heeft echter nooit, zoals de sax, op grote schaal de weg weten te vinden naar de klassieke-, jazz-, harmonie- of popmuziek etc. Daarentegen is het in de loop van de 20^ste eeuw in Hongarije en Roemenië en aangrenzende regio’s een belangrijk instrument geworden in m.n. de traditionele muziek, de volksmuziek. In m.n. Hongarije is in recente jaren een hernieuwde belangstelling bezig te ontstaan en is het instrument zelfs tot Nationaal Erfgoed uitgeroepen.

De klankenrijkdom die de tárogató kan voortbrengen is ongelofelijk veelzijdig. Melancholisch, knetterend hard, omfloerst, lyrisch, zachtmoedig, ..  Ergens tussen de klarinet, de saxofoon en de hobo, daar zou men zich het geluid van de tárogató kunnen voorstellen. Een klank met een enorme diepte en breedte, met een eigen hart en ziel. Door de eigenschappen van het specifieke instrument, de combinatie met mondstuk, het genre en de speelstijl en uiteraard de kwaliteiten van de bespeler laat elke taragot of tárogató een unieke klankpalet horen!

Over muzikant Jan Rijnierse

Een ‘latere-leeftijd doe-het zelver’, zo zie ik dat. Op mijn 26-ste kocht ik een saxofoon. Ik vond dat het tijd werd dat er ‘iets leuks’ gebeurde. Zonder muzikaal verleden en afgezien van incidentele lessen heb ik de weg gevonden op dat instrument. Daarbij was heel fijn dat ik snel aansluiting vond bij een breed professioneel speelveld. Het werk in beeldend-, muziek- en straat-theaterproducties van o.a. Dogtroep en De Gebroeders Flint was zeer stimulerend voor mijn muzikale ontwikkeling. Verschillende bands en ensembles volgden, veelal ‘wereldmuziek’, als Coupe Cubana, De Simpele Zielen, Mokum Finef, De Spice Boyz en het Ensemble Mihai Scarlat.

In ons deel van Europa is de tárogató (Hongaars) of taragot (Roemeens) nagenoeg onbekend. Het stelde zich aan mij voor doordat een collega muzikant halverwege de 80-er jaren een exemplaar uit Roemenië meenam. Ik wist onmiddellijk dat deze klank onvergelijkbaar is met alles wat ik eerder hoorde. Deze bijzondere klank verankerde zich ergens in mij als blijvend verlangen.

Ergens begin 90-er jaren had ik het onwaarschijnlijk geluk ‘mijn’ tarogato te vinden – op een veiling in Amsterdam. Hoewel nu al vele jaren in mijn bezit en hoewel ik al lang wist dat de klank ervan mij aanspreekt, waren eerder pogingen om er ‘muziek’ uit te krijgen gestrand op het koppige, archaïsche karakter en de relatief primitieve bouwtechniek ervan. Misschien ook het ontbreken van een stukje eigen muzikale bagage…. En zeker ook door het gebrek aan voorbeelden. Internet was er nog niet en opnamen waren moeilijk te vinden.

Tot ik ‘n LP van Dimitriu Farcas, taragot-grootheid uit Roemenie, vond bij Concerto. Tot zijn overlijden in de zomer van 2018 werd hij in zijn land en ver daarbuiten erkend als de grootmeester van de tárogató|taragot. Die LP heeft mijn ‘tárogató’- bestemming herbevestigd maar het ontbrak nog altijd aan voorbeelden, concerten en musici die je kon ontmoeten.

In oktober 2014, wanneer de Zwitserse Nederlander Gerrit Boeschoten een concert geeft in Hilversum, veranderde dit. Bij die gelegenheid word ik opnieuw met mijn neus op de feiten gedrukt: dit is mijn instrument. Ik ontmoette er musici met wie ik later zou samenspelen, waaronder de Nederlandse Roemeen Ion Micu, zanger bij het Omroep Koor, maar voor mij interessanter: virtuoos op de taragot!.

Dat concert en die ontmoetingen hebben een voorheen voor mij onbekende drang losgemaakt, waardoor ik opnieuw de tárogató|taragot kon bestuderen, uitdagen, uitnodigen of noem het verleiden, die diepere lagen van z’n karakter te tonen, met mij te delen. Ik had er nota-bene een! Ik wist nu hoe ik ermee verder moest!

Juni 2015: in het Hongaars dorpje Vaja, vlak bij de grens met Oekraïne, vind een internationale editie van de jaarvergadering van de Hongaarse Tárogató-vereniging plaats. Ik weet niet wat ik zie: Overal mensen met zo’n koffertje! Hongaren, Roemenen en enkele Europeanen, Amerikanen. Even later weet ik niet wat ik hoor: Ieder lid laat haar of zijn vorderingen horen aan de vergadering. Een twee dagen durende parade van beginnend tot virtuoos. In het programma, naast concerten, ook uiteenzettingen over technische ontwikkelingen en bouwers van instrumenten en mondstukken die zich presenteren. Inclusief belerende woorden van een senior tárogató-speler over hoe je voor te stellen en te kleden voor publiek. Vriendschappen en uitwisseling van muziek en herhaal-bezoeken zijn sindsdien regelmatig aan de orde.

M.i.v. januari 2017 ben ik lid van het Ensemble Mihai Scarlat (tot de opheffing ervan in november 2018), een groot ensemble dat Roemeense traditionele muziek speelt. Een uniek gezelschap in Nederland en in West Europa, met een uitdagend hoog artistiek niveau. Een fantastische leerschool om het Roemeens idioom nader te leren kennen en bestuderen. Met als bijzonder hoogtepunt een cultuurreis – met veel muziek – olv Mihai in de zomer van 2018 naar Roemenië.

Sinds begin 2020 werk ik met accordeonist Fred Abbingh aan een duo programma.
(Zie de info hierboven)

Ik de zomer van 2021 ben ik – voor de 2de keer- uitgenodigd om de 5-jaarlijkse internationale bijeenkomst van de Hongaarse Tarogato vereniging in Vaja, Hongarije, bij te wonen. En aansluitend deel te nemen aan een concert-tournee door het hele land.

November 2021: een vijfdaagse verrassingstocht door het Roemenië van Dumitru Farcas (+2018). Als gast van zijn dochter Andreea Farcas en de jonge taragottist Cristian Totpati ben ik ‘ingeleid’ de stad Cluj, in zijn huis en studio, waar Farcas lang gewoond en gewerkt heeft en in zijn geboortestreek Maramures. Ontmoeting met prachtige mensen en samenspel met grote musici waarmee Dumitru Farcas vele jaren heeft samengespeeld: o.a. Dorel Rohian en Ghita Radu. Onvergetelijk en een overload aan inspiratie..

Juli 2022: ‘Masterclass Taragot’, ’n initiatief van de Fundatia Dumitru Fracas, gevestigd in Cluj Napoca in Transsilvanie (Romania). De masterclass vond plaats in t dorpje Breb, Maramures. Docenten waren Dorin Cuibariu en Cristian Totpati.  Fantastisch, opnieuw zeer inspirerend en leerzaam. Met prachtige overige deelnemers: Philippe Becherand(Fr), Anne Grandl (D), Samuel Freiburghaus (CH), Claudiu Avram (Ro/GB) en support van Florin Sima (accordeon), Andrei Hanes (taragot) en
Andrei Cuibariu (clarinet). En niet te vergeten: Andreea Farcas, drijvende kracht achter de Fundatia Dumitru Farcas.

CV / Resumé
2022 – …..     – Organisatie van concertserie ‘Live Wereldmuziek Café’ in Theater De Omval – Diemen
2020 – …..     – LaagLand Ensemble met programma ‘Tárogató & Accordeon’ – een duo-programma met Fred Abbingh (accordeon), Concerten.
2020 – 2023   – tarogato en altsax in klezmer-swing ensemble Pietsiekata (www.pietsiekata.nl)
2016 – 2018  – sopraan / alt sax (en soms taragot) in Ensemble Mihai Scarlat
Soprano/alto sax (occasionally taragot) in EMS – Romanian traditional music
2014 – …..      – De tarogato / taragot centraal. Focus on táragató / taragot
2010 – …..      – muziek projecten, zzp /klusbedrijf, administratieve coaching startende zzp-ers
Musicprojects, maintenance & constructioncompany, coaching starting small-bussinesses
1999 – 2010   – Marketing; publiciteit en zakelijke leiding in theatersector
Marketing, publicity and business management in theatre
1999 – 2001    – Management Culturele Instellingen –PostDoc / HKU Utrecht
Post-doc course Management Cultural Organisations / HKU Utrecht
1985 – …..       -saxofoons – en af en toe tárogató- in De Simpele Zielen, Spice Boyz, Mokum Finef, diverse orkesten, ensembles en bands in div genres (‘wereld’muziek, jazz, pop)
-saxes – occasionally tárogató – in a wide range of ensembles, bands .
1982 – 1995    -Theater en muziek ( sax) bij o.a. Dogtroep, Gebroeders Flint,
Musical theatre ( sax) at Dogtroep and other Dutch companies.
1981 – …..        -Saxofoons (sopraan, alt, tenor, bariton, bas)
1956 – * Amsterdam

volgens wikipedia:

Een taragot of tárogató is een houten enkel-riet blaasinstrument dat op het eerste gezicht het uiterlijk heeft van een klarinet (…) maar qua klank veel meer een sopraansaxofoon weg heeft.
Evenals de saxofoon heeft de taragot een conische boring in tegenstelling tot de klarinet die een cilindrische boring heeft. Dit heeft tot gevolg dat de taragot en saxofoon overblazen naar het octaaf, terwijl klarinet overblaast naar het duodecime (octaaf+kwint)
De taragot wordt voornamelijk in Roemeense en Hongaarse volksmuziek gebruikt. De naam van het instrument is oorspronkelijk afkomstig uit het Hongaars (tárogató). Taragot is de Roemeense variant.

volgens Van Dale: ->   ’tárogató’ of ’taragot’: …niet bekend….